Japonia bez teatru? Takie zwiedzanie się nie liczy

Dwa słowa o japońskim teatrze

Teatr japoński jest mocno zakorzeniony w historii kraju i jego tradycyjnych obrzędach. Po spotkaniu z kulturą Zachodu tradycyjne spektakle stały się trudne do zrozumienia dla współczesnych odbiorców, nawet Japończyków, dlatego zanim polecisz do Japonii, przeczytaj o założeniach klasycznego teatru japońskiego. Ważne, że nie jest on jednolity – dzieli się na trzy gatunki Kabuki, No i Bunraku. Nie czekaj, bo tanie loty do Tokio nie zarezerwują się same. Sprawdź, czym się różnią i gdzie można obejrzeć najlepsze spektakle.

Kabuki

Przedstawienia Kabuki wciąż cieszą się dużym powodzeniem wśród Japończyków. Co ciekawe, mimo że japoński teatr nie dyskryminował kobiety, jego twórczynią była kapłanka. Z pewnością będziecie zaskoczeni wyrazistym makijażem aktorów, a także przyjmowanymi przez nich pozami i okrzykami. To właśnie część wyjątkowego stylu tych spektakli, niemożliwego do pomylenia z żadnym innym. Historia Kabuki sięga XVIII wieku i działalności shintoistycznej kapłanki Okuni, która pewnego dnia zaprezentowała mieszkańcom Kioto wyjątkowy, nieznany dotąd rodzaj tańca. Kapłanka szybko znalazła liczne naśladowczynie, jednak w miarę popularyzowania się tańca, niektóre jego elementy zostały zwulgaryzowane.

Atmosferę pierwszych teatrów Kabuki również szybko zaczęły wypełniać awantury i bójki – mężczyźni na widowni rywalizowali o względy występujących kobiet. Z tego powodu przedstawienia Kabuki zostały na pewien czas w Kioto oficjalnie zakazane. Następnie kobiety grające w Kabuki zastąpiono młodymi mężczyznami – niestety również i ci wzbudzali w publiczności zbyt silne emocje. W końcu postanowiono, że w teatrach Kabuki będą grać tylko dojrzali mężczyźni – tę formułę zachowano do dziś.

Jeśli chcecie zobaczyć kolebkę Kabuki, wybierzcie się do Minamiza Kabuki Theatre w Kioto (450 km od Tokio, 65 min lotu). Działa tu Muzeum Kabuki, gdzie można z pierwszej ręki poznać historię tego gatunku teatru i zrozumieć poszczególne elementy spektaklu. Aktywność teatru jest dość nieregularna – najwięcej ciekawych przedstawień należy się spodziewać w maju, czerwcu i wrześniu. Prawdziwy rozkwit Minamiza przeżywa jednak w czasie festiwalu Kaomise, trwającego cały grudzień. Można wtedy zobaczyć naprawdę dobre spektakle w wykonaniu najlepszych aktorów.

Jeżeli wybierasz się tylko do Tokio – nic straconego, zobacz Kabukiza Theatre w tokijskim Ginza. Kabukiza to teatr z ponad stuletnią historią. Dziś jest to nowoczesne miejsce, wyposażone w technologie ułatwiające oglądanie spektaklu osobom z zagranicy – w czasie przedstawienia można korzystać ze słuchawek z tłumaczeniem dialogów na język angielski i współczesny japoński. Program kabuki zakłada kilka części, w teatrze Kabukiza można jednak zakupić bilety także na jeden akt przedstawienia.

Warto także zajrzeć do Shimbashi Enbujo Theatre. Teatr powstał już w 1925 roku i w założeniu miał być przeznaczony na występy gejsz Shimbashi. Dzisiejsza oferta spektakli jest bardzo zróżnicowana: zobaczycie tu zarówno przedstawienia kabuki, jak i dramaty oraz komedie. Shimbashi Enbujo Theatre jest traktowany jako teatr-brat Kabukizy – jego budynek także znajduje się przy Ginza.

Teatr No

Teatr No liczy sobie dłuższą historię niż Kabuki – powstał bowiem już w XIII-XIV wieku. Spektakle No łączą w sobie pieśń i taniec. Ruchy aktorów są powolne, język poetycki, a kostiumy bogate i ciężkie. Ważnym elementem przedstawienia są charakterystyczne maski, często dość czytelnie wyobrażające duchy i demony. Fabuła spektakli No najczęściej jest oparta na dawnych podaniach i legendach. Właśnie spektakle No pojawiają się najczęściej w kulturze popularnej jako teatr japoński.

Do dziś tego typu przedstawienia często odbywają się w szintoistycznych świątyniach, a czasem – aby tradycji stało się zadość – w plenerze. Są jednak i teatry specjalizujące się w sztuce No – do takich należy Otsuki No Theatre w Osace. W teatrze No wszystko każdy element ma znaczenie i pamiętano o tym konstruując scenę Otsuki. Scena tworzy kwadrat, a jej część zewnętrzną część i kulisy łączy zadaszony korytarz, nazywany po japoński hashi-gakari. Korytarz ma szczególne znaczenie – symbolizuje połączenie świata duchowego z rzeczywistym. Część dla publiczności jest zorganizowana na przeciwko oraz z boku sceny, a scena jest do niej lekko nachylona.

W Tokio działa Narodowy Teatr No, usytuowany w dzielnicy Shibuya. Teatr jest utrzymany w tradycyjnym stylu, choć ulepszono go technicznymi nowinkami przydającymi się szczególnie turystom. Angielskie napisy i komentarze do przedstawienia widzowie mogą przeczytać na specjalnych ekranach.

Teatr Bunraku

Pochodzący z XVI-XVII wieku teatr Bunraku to spektakle odgrywane z użyciem specjalnych, naturalnych rozmiarów lalek. W teatrze Bunraku, podobnie jak w Kabuki często są przedstawiane klasyczne tragedie miłosne, legendy oraz bohaterskie opowieści oparte na historycznych wydarzeniach. Spektakle Bunraku zawierają głównie motywy egzystencjalne, a postaci często przemawiają wierszem.

W Bunraku jedną lalkę obsługują trzy osoby: główny animator i dwóch pomocników. Przy poruszaniu lalką nie są używane żadne linki – to lalkarz musi manewrować kończynami i gałkami ocznymi lalki, imitując naturalne ludzkie gesty i mimikę. Historię opowiada jeden narrator użyczający głosu wszystkim lalkom – musi więc imitować mowę osób różnych płci i w różnym wieku, a tempo mówienia narzuca muzyka.

Obecnie spektakle Bunraku można oglądać w nowoczesnych teatrach w stylu zachodnim. Sztuka wystawiana jednego dnia jest najczęściej podzielona na dwa segmenty: jeden wystawiany wczesnym popołudniem, a drugi wieczorem. Bunraku w najlepszym wydaniu można obejrzeć w Narodowym Teatrze Bunraku w Osace, będącym miejscem narodzin tej sztuki. Granych jest tu kilkanaście tytułów rocznie, a oglądanie sztuki ułatwiają zestawy słuchawkowe z angielskimi tłumaczeniami. Miejsce dla spektakli Bunraku ma także Narodowy Teatr w Tokio.

Japoński teatr w wersji alternatywnej

Zostawmy jednak tradycje i ruszmy na poszukiwanie awangardy. Spektakle grane wyłącznie przez kobiety proponuje teatr Takarazuka w prowincji Hyogo. To ciekawa polemika z tradycyjnym Kabuki, gdzie mimo kobiecych korzeni tego gatunku wszystkie role są grane przez mężczyzn. Wystawiane w Takarazuka spektakle to głównie utrzymane w zachodnim stylu musicale. Tylko czasami pojawiają się bardziej tradycyjne spektakle oparte na japońskich podaniach i legendach, ale też na mangach, czyli japońskich komiksach. Teatr powstał w 1929 roku do dziś cieszy się dużym uznaniem – wizyta w Takarazuka to gwarancja świetnej zabawy. Co roku teatr sprzedaje ponad 2,5 mln biletów, a sama instytucja ma rzesze fanów. Praca w Takarazuka to także duży prestiż – co roku o przyjęcie do trupy aktorskiej ubiegają się tysiące kandydatek, z czego zarząd teatru wybiera zaledwie 50 osób. Jeśli chcecie zobaczyć inną, polemizującą z tradycją sztukę Japonii – koniecznie tu zajrzyjcie!